Թոմիրիս
Թոմիրիս | |
---|---|
![]() | |
Ծնվել է | մ.թ.ա. 6-րդ դար |
Ծննդավայր | Կենտրոնական Ասիա, Մասքութներ |
Մահացել է | մ.թ.ա. 6-րդ դար |
Մահվան վայր | Կենտրոնական Ասիա, Մասքութներ |
Քաղաքացիություն | Մասքութներ |
Ազգություն | Մասքութներ |
Մասնագիտություն | կառավարիչ և զորավար |
Զբաղեցրած պաշտոններ | իշխող թագուհի |
Երեխաներ | Spargapises? |
![]() |
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Queen_Tomyris.jpg/220px-Queen_Tomyris.jpg)
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Queen_Tomyris_learns_that_her_son_Spargapises_has_been_taken_alive_by_Cyrus%2C_by_Jan_Moy_%281535-1550%29.jpg/290px-Queen_Tomyris_learns_that_her_son_Spargapises_has_been_taken_alive_by_Cyrus%2C_by_Jan_Moy_%281535-1550%29.jpg)
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Head_of_Cyrus_Brought_to_Queen_Tomyris%2C_Peter_Paul_Rubens.jpg/290px-Head_of_Cyrus_Brought_to_Queen_Tomyris%2C_Peter_Paul_Rubens.jpg)
Թագուհի Թոմիրիս, եղել է մասքութների թագուհի։ Մասքութները իրանական բնիկներ են [1]։ Կասպից ծովի շրջակայքում և Միջին Ասիայում բնակվող սկյութական ցեղեր։ Ապրել են այժմյան Թուրքմենստանի, Աֆղանստանի և Արևմտյան Ուզբեկստանի որոշ մասերում[2][3][4][5]։ Թոմիրիսը ստիպում է իր բանակին պաշտպանվել Աքեմենյան կայսրության կայսր Կյուրոս Բ Մեծի հարձակումից։ Ըստ Հերոդոտոսի՝ Թոմիրիսը հաղթել է Կյուրոսին և սպանել նրան մ.թ. 570 թվականին։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Preti%2C_Mattia_-_Queen_Tomyris_Receiving_the_Head_of_Cyrus%2C_King_of_Persia_-_1670-72.jpg/220px-Preti%2C_Mattia_-_Queen_Tomyris_Receiving_the_Head_of_Cyrus%2C_King_of_Persia_-_1670-72.jpg)
Թոմիրիսի և նրա որդու` Սպարգապիսեսի անունը (ով գլխավորում էր բանակը), իրանական ծագում ունեն։ Ինչպես պատմաբանները[1], որոնք առաջինն էին գրում նրա մասին, այնպես էլ հույները նրա անունը բավականին հաճախ էին օգտագործում։
Շատ հույն պատմաբաններ գրում են, որ նա հաղթել է Կյուրոսին` Աքեմենյան կայսրության հիմնադրին և սպանել նրան, երբ Կյուրոս Բ Մեծը փորձել է հարձակվել նրա երկրի վրա և գրավել այն։
Հերոդոտոսը, որն ապրել է մոտավորապես մ.թ.ա. 484- 425 թվականներին, վաղ դասական գրողներից է, որը գրառել է նրա կարիերայի մասին` գրելով հարյուր տարի անց։ Նրա պատմությունը եղել է շատ հայտնի և դարձել է լեգենդ։ Ստրաբոնը, Պոլիենուսը, Կասիդորիուսը և Ջորդանեսը նույնպես գրել են նրա մասին։
Հույն պատմաբանների գրառումների համաձայն` Կյուրոսը մասագետների վրա նախնական հարձակման ժամանակ հաղթանակ է տարել, ապա որոգայթ է նախապատրաստել մյուս մասագետների համար։ Պարսիկները հեռացել են ճամբարից` թողնելով այնտեղ գինու հսկայական պաշար։
Խաշնարած սկյութները սովոր չէին գինու գործածությանը, նրանց սիրելի թունաքիմիկատը հաշիշն էր` ֆերմենտացված կաթի հետ[6]։ Նրանք խմում են Կյուրոսի թողած գինին։ Պարսիկները հարձակվում են մարտունակությունը կորցրած սկյութների վրա` հաղթելով նրանց և գերելով Թոմիրիսի որդուն` Սպարգապիսեսին` նրանց բանակի գեներալին։ Մասագետների մեծ մասը գերվում է, մնացածը` սպանվում։ Ըստ Հերոդոտոսի` Սպարգապիսեսը ինքնասպանություն է գործում, որպեսզի գերի չընկնի պարսիկներին։ Մասագետների թագուհին նամակ է ուղարկում Կյուրոսին` քննադատելով նրա դավաճանությունը և ամբողջ ուժերը կենտրոնացնում է երկրորդ ճակատամարտի համար։ Մասագետները հաղթանակ են տանում, պարսիկները մեծ կորուստ են կրում, Կյուրոսը գլխատվում է [7]։
Ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Tomyris-Castagno.jpg/220px-Tomyris-Castagno.jpg)
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Queen_Tomyris_and_the_head_of_Cyrus_the_Great.jpg/220px-Queen_Tomyris_and_the_head_of_Cyrus_the_Great.jpg)
Ուստաչ Դեսչամփսը իր պոեզիայի մեջ է ավելացրել Թոմիրիսին որպես մեկին, ով 14-րդ դարի արժանավոր կանանցից է։
Շեքսպիրի շատ վաղ շրջանի պիեսում` Հենրիխ VI-ում, կոմսուհի Օվերենը Լորդ Տալբոտային սպասելիս ասում է այս խոսքերը.
![]() |
Սյուժեն ծրագրավորված է։ Եթե ամեն ինչ գնա ոչ այնպես ես պետք է հայտնի լինեմ այդ խիզախության շնորհիվ, ինչպես սկյութ Թոմիրիսը Կյուրոսի մահով |
![]() |
Շեքսպիրի հղումը Թոմիրիսին որպես սկյութների թագուհու և ոչ թե սովորական հունական նշանակությամբ (մասագետների թագուհի) մատնացույց է անում երկու հնարավոր վստահելի աղբյուրներ։ Թոմիրիսի պատմությունը ներառված է արևմտյան արվեստի ավանդույթի մեջ (Ալեգրինի, Ֆերրարի։ Մատիա Պրետի, Գյուստավ Մորո և և քանդակագործ Սեվերո Կալզետա դա Ռավենա)։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 For the etymology see: F. Altheim und R. Stiehl, Geschichte Mittelasiens im Altertum (Berlin, 1970), pp. 127–8
- ↑ Karasulas, Antony. Mounted Archers Of The Steppe 600 BC-AD 1300 (Elite). Osprey Publishing, 2004, 978-1-84176-809-0, p. 7.
- ↑ Wilcox, Peter. Rome's Enemies: Parthians and Sassanids. Osprey Publishing, 1986, 0-85045-688-6, p. 9.
- ↑ Gershevitch, Ilya. The Cambridge History of Iran (Volume II). Cambridge University Press, 1985, 0-521-20091-1, p. 48.
- ↑ Grousset, René. The Empire of the Steppes. Rutgers University Press, 1989, 0-8135-1304-9, p. 547.
- ↑ Mayor, Adrienne. Greek Fire, Poison Arrows, and Scorpion Bombs: Biological and Chemical Warfare in the Ancient World. New York, Overlook Duckworth, 2003; p. 158.
- ↑ Mayor, pp. 157–9.
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թոմիրիս» հոդվածին։ |
|