Պղնձի հիմնային կարբոնատ

Պղնձի հիմնային կարբոնատ
	Պղնձի հիմնային կարբոնատ փոշի վիճակում
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում	Պղնձի հիդրօքսոկարբոնատ
Քիմիական բանաձև	(CuOH)2CO3
Ռացիոնալ բանաձև	CH2Cu2O5
Ֆիզիկական հատկություններ
Ագրեգատային վիճակ	պինդ
Մոլային զանգված	222 գ/մոլ
Խտություն	4 գ/սմ³
Ջերմային հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	200 °C
Կազմալուծման ջերմաստիճան	200 °C
Եռման ջերմաստիճան	290 °C
Քիմիական հատկություններ
Բյուրեղային կառուցվածք	Մոնոցիկլիկ բյուրեղային համակարգ
Դասակարգում
CAS համար	12069-69-1
PubChem	25503
EINECS համար	235-113-6
SMILES	C(=O)([O-])[O-].[OH-].[OH-].[Cu+2].[Cu+2]
ЕС	235-113-6
ChEBI	23796, 21169812
Թունավորություն
Թունավորություն	թունավոր չի
	Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Պղնձի հիմնային կարբոնատ, աղերի դասին պատկանող քիմիական միացություն, ավելի ճշգրիտ անվանումը պղնձի (II) հիդրօքսոկարբոնատ։ Իոնական միացություն բաղկացած պղնձի Cu²⁺, կարբոնատ CO₃^2- և հիդրօքսիլ OH^- իոններից։ Անվանումը համապատասխանում է ավելի շուտ Cu
2CO
3(OH)₂ բանաձևին։ Կանաչ բյուրեղային պինդ նյութ, բնության մեջ հանդիպում է մալաքիտ միներալի ձևով։ Հնագույն ժամանակներից օգտագործվել է որպես գունանյութ և մինչև հիմա օգտագործվում է գեղանկարիչների ներկերում կանաչ գույնի տարբեր երանգներով։

Երբեմն այս անվանումն օգտագործվում է Cu
3(CO
3)₂(OH)₂ նյութի համար, որը կապույտ գույնի պինդ բյուրեղային նյութ է, հայտնի որպես ազուրիտ միներալ։ Այն նույնպես օգտագործվել է որպես գունանյութ, երբեմն «լեռնային կապույտ» կամ «կապույտ կանաչ» անուններով։ Ինչպես մալաքիտը, այնպես էլ ազուրիտը կարելի է հայտնաբերել արույրի, բրոնզի ու պղնձի հողմահարված կանաչ փառանման գոյացության մեջ։ Միջավայրից կախված փառի բաղադրությունը կարող է փոփոխվել, ծովի ջրի միջավայրում կարող է ի հայտ գալ պղնձի հիմնային քլորիդ, քաղաքային միջավայրում կարող են ներկա գտնվել հիմնային սուլֆատներ^[2]։

Այս միացությանը հաճախ սխալ անվանում են տալիս նույնիսկ քիմիական հոդվածներում, այն է «պղնձի կարբոնատ», բայց իսկական պղնձի (II) կարբոնատը CuCO₃ բնության մեջ չի հանդիպում^[3], այն քայքայվում է ջրի և խոնավության պայմաններում և սինթեզվել է միայն 1973 թվականին բարձր ջերմաստիճանային ու ճնշման ռեժիմում^[4]։

Ստացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պղնձի հիմնային կարբոնատը ստանում են պղնձի (II) սուլֆատի և նատրիումի կարբոնատի ջրային լուծույթները բարձր ջերմաստիճանում ու ճնշման տակ փոխազդեցության մեջ դնելիս։ Պղնձի հիմնային կարբոնատը նստվածքի ձևով նստում է և անջատվում է ածխաթթու գազ CO₂^[5]։

2 CuSO₄ + 2 Na₂CO₃ + H₂O = Cu₂(OH)₂CO₃ + 2 Na₂SO₄ + CO₂

Պղնձի հիմնային կարբոնատը կարելի է ստանալ նաև պղնձի (II) սուլֆատի և նատրիումի հիդրոկարբոնատի ջրային լուծույթների փոխազդեցությունից նորմալ պայմաններում։ Պղնձի հիմնային կարբոնատը լուծույթից անջատվում է նստվածքի ձևով, և այս դեպքում ևս անջատվում է ածխաթթու գազ։

2 CuSO₄ + 4 NaHCO₃ = Cu₂(OH)₂CO₃ + 2 Na₂SO₄ + 3 CO₂ + H₂O

Հատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պղնձի հիմնային կարբոնատը այնպիսի թթուների ազդեցությամբ, ինչպիսին է աղաթթուն HCl, քայքայվում է՝ առաջացնելով պղնձի (II) քլորիդ և ածխաթթու գազ CO₂:

(CuOH)₂CO₃ + 4HCl = 2CuCl₂ + CO₂ + 3H₂O

1974 թվականին ֆրանսիցի քիմիկոս Ժոզեֆ Լուի Պրուստը (1754–1826) պղնձի կարբոնատը քայքայեց մինչև CuO և CO_2:

(CuOH)₂CO₃ = 2CuO + CO₂ + H₂O

Պղնձի հիմնային կարբոնատներ մալաքիտը և ազուրիտը, երկուսն էլ քայքայվում են առաջացնելով պղնձի (II) օքսիդ CuO և ածխաթթու գազ CO_2:^[6]

Կիրառումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինչպես մալաքիտը, այնպես էլ ազուրիտը պղնձի հիմնային կարբոնատներ են և օգտագործվում են որպես ներկանյութ^[7]։ Ազուրիտի կիրառման օրինակներից է հանդիսանում Բալտազար Գարբիեյի ընտանիքի դիմանկարը, որը պատկանում է Պիտեր Պաուլ Ռուբենսի վրձնին^[8]։ Դեբորա Քիփի կանաչ կիսաշրջազգեստը ներկված է ազուրիտով, կապտականաչով (ազուրիտի արհեստական տեսակ), դեղին օքրայով, կապար անագային դեղինով և «դեղին լճով»։ Ակնհայտ է, որ կանաչ գույնը ստացվել է կապույտ և կանաչ գունանյութերը խառնելու ճանապարհով^[9]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 CRC Handbook of Chemistry and Physics / W. M. Haynes — 97 — Boca Raton: 2016. — P. 4—59. — ISBN 978-1-4987-5428-6
↑ Encyclopedia Of Corrosion Technology (Google eBook), Philip A. Schweitzer P.E.; CRC Press, 2004, 08247-4878-6
↑ Holleman & Wiberg page 1263
↑ Seidel, H.; Ehrhardt, H.; Viswanathan, K.; Johannes, W. (1974). «Darstellung, Struktur und Eigenschaften von Kupfer(II)-Carbonat». Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie. 410 (2): 138–148. doi:10.1002/zaac.19744100207. ISSN 0044-2313.
↑ Jack Reginald Irons Hepburn (1927): "The chemical nature of precipitated basic cupric carbonate". Article CCCLXXXVI, Journal of the Chemical Society (Resumed), volume 1927, pages 2883-2896. doi:10.1039/JR9270002883
↑ Brown, I.W.M.; Mackenzie, K.J.D.; Gainsford, G.J. (1984). «Thermal decomposition of the basic copper carbonates malachite and azurite». Thermochimica Acta. 75 (1–2): 23–32. doi:10.1016/0040-6031(84)85003-0. ISSN 0040-6031.
↑ Valentine Walsh, Tracey Chaplin, Pigment Compendium: A Dictionary and Optical Microscopy of Historical Pigments, 2008, Routledge, 978-0-7506-8980-9
↑ Robert L. Feller, Rubens’s: The Gerbier Family: Technical Examination of the Pigments and Paint Layers, Studies in the History of Art, Vol. 5 (1973), pp. 54-74.
↑ Peter Paul Rubens, The Gerbier Family, ColourLex

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

National Pollutant Inventory – copper and compounds fact sheet
Azurite at ColourLex
Blue verditer at ColourLex

[_896f240744ef04f6-1] 1,0 ^1,1 CRC Handbook of Chemistry and Physics / W. M. Haynes — 97 — Boca Raton: 2016. — P. 4—59. — ISBN 978-1-4987-5428-6

[2] Encyclopedia Of Corrosion Technology (Google eBook), Philip A. Schweitzer P.E.; CRC Press, 2004, 08247-4878-6

[3] Holleman & Wiberg page 1263

[SeidelEhrhardt1974-4] Seidel, H.; Ehrhardt, H.; Viswanathan, K.; Johannes, W. (1974). «Darstellung, Struktur und Eigenschaften von Kupfer(II)-Carbonat». Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie. 410 (2): 138–148. doi:10.1002/zaac.19744100207. ISSN 0044-2313.

[hep-5] Jack Reginald Irons Hepburn (1927): "The chemical nature of precipitated basic cupric carbonate". Article CCCLXXXVI, Journal of the Chemical Society (Resumed), volume 1927, pages 2883-2896. doi:10.1039/JR9270002883

[BrownMackenzie1984-6] Brown, I.W.M.; Mackenzie, K.J.D.; Gainsford, G.J. (1984). «Thermal decomposition of the basic copper carbonates malachite and azurite». Thermochimica Acta. 75 (1–2): 23–32. doi:10.1016/0040-6031(84)85003-0. ISSN 0040-6031.

[7] Valentine Walsh, Tracey Chaplin, Pigment Compendium: A Dictionary and Optical Microscopy of Historical Pigments, 2008, Routledge, 978-0-7506-8980-9

[8] Robert L. Feller, Rubens’s: The Gerbier Family: Technical Examination of the Pigments and Paint Layers, Studies in the History of Art, Vol. 5 (1973), pp. 54-74.

[9] Peter Paul Rubens, The Gerbier Family, ColourLex

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]